Parkinson hastalığı, tıpta yaygın ve modern bir hastalıktır. Hastalığın adı James Parkinson'dan sonra 1817'de the shaking palsy olarak biliniyordu. John's Hopkins Family Health Book'a (1999) göre “Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl Yaklaşık 50.000 ila 60.000 yeni vakalar teşhis edilmektedir.” (Hopkins 451). Parkinson hastalığı, kronik ve hızlı ilerleyebilen nörolojik bozukluktur. Şu anda bilinen kesin bir nedeni veya bir tedavisi olmayan bu hastalığın Parkinsonizm/Parkinson hastalığının (PD) en erken belirtileri genellikle gözden kaçar. Ortopedik bir neden olmadan kollarda ve/veya bacaklarda, genellikle tek taraflı başlayan bir katılık ve hareket zorluğu hissi olma eğiliminde baş gösterir. Bir kişi kalça protezi ameliyatı veya omuz rekonstrüksiyonu yaşadıysa, bu bölgelerdeki sertlik ve hareket zorluğu sadece önceki yaralanmalarının yada ameliyatlarının bir sonucudur ve beklenmesi doğaldır fakat bu nedenler olmadan ortaya çıkan sertlik durumları erken Parkinson belirtileri olabilir. Ayrıca belirtiler arasında kişinin yürürken bacağını hafifçe sürüklemesi ve bir elin parmaklarında gözle görülür biçimde titremeler olması sayılabilir.
Parkinson semptomları sıklıkla olduğu gibi hem hasta hem de gözlemciler tarafından fark edilmeyebilir.
Oldukça belirsizdir, ancak hastalık ilerledikçe semptomların derecesi de artar. Farkındalık amaçlı, T.R.A.P. yöntemi hastalığın klasik semptomlarını hatırlamada faydalıdır; harfler şu anlama gelir:
T — tremor / titreme R — rigidity / sertlik A — akinesia / akinezi (istekle hareket gücünde kayıp) P — postural instability / postural dengesizlik
Parkinson hastalığı, basitçe söylemek gerekirse, striatumda bulunan nöronların yıkımı veya dejenerasyonudur. Bu nöronlar dopamin adı verilen bir madde üretirler. Dopamin sayesinde substansiya nigra ve vücut hareketlerinin kontrol edildiği striatum adlı beyin bölgeleri arasında verimli bir iletişim kurulur. Dopamin hücrelerinin kaybı, Parkinson hastalığının motor belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olur.
Parkinson'un başlangıcında Evre 1'de, vücudun tek tarafındaki el ve parmaklarda titreme ve titremenin bulunduğu tarafta yürüyüş problemleri görülür. Natürel kol salınımı da yürüyüş sırasında gözlemlenmez. Evre 2'de semptomlar, vücudun her iki tarafında da görülen kalıcı hasarlara yol açar. Postür ve yürüyüşün değişimi fark edilir düzeydedir. Evre 3’te motor bozukluk ilerler ve gövde hareketlerinde yavaşlama, denge bozuklukları ve düşmeler artar. Evre 4’te Hareketler yavaşlamıştır, vücutta katılık artış vaziyettedir ve hasta yardımsız yürüyemez, tek başına işlerini yapamaz ve yaşayamaz haldedir.
Parkinson hastalığına neden olan faktörler hakkında birçok teori vardır. Bazı araştırmacılar genetik bir yatkınlık olduğu konusunda ısrar ederken, bazıları bunun sebebinin çevresel tramvalar olduğunu savunuyor. Azınlık bir grup her iki etkenin aktif olarak hastalık sürecini etkilediğini savunmakta ve çevresel faktörlerin genetik yatkınlığı ortaya çıkardıklarını düşünüyorlar.
Gerçek anlamda, hepimiz yeterince uzun yaşasaydık, hepimizde Parkinsonizmin gradyan formuna sahip olurduk çünkü beynin hastalıktan sorumlu kısmı doğal olarak zamanla bozulur. Parkinson hastalarının farkıysa dopamin üreten hücrelerinin sağlıklı insanlara nazaran daha hızlı dejenerasyonuna sahip olmasıdır.
Parkinson hastalarının yaygın olarak karştığı durumlar; Ortostatik Hipotansiyon veya ayakta dururken kan basıncında düşme, kronik kabızlık, sınırlı hareket kabiliyeti nedeniyle ayak ve ayak bileklerinde ödem, depresyon ve bazı bilişsel rahatsızlıklar, uykusuzluk, geceleri huzursuz bacak sendromu, seğirme, karıncalanma, kaşıntı ve spazm olarak sıralanabilir. Kronik kabızlık için lif içeriği yüksek bir diyet yeterli sıvı alımı ve düzenli egzersiz çok önemlidir. Sınırlı hareket kabiliyeti nedeniyle ayak ve ayak bileklerinde oluşan ödeme karşı kısa süreli soğuk kompres ve ayaklarını yüksekte tutmak yardımcı olacaktır. Uykusuzluk ve geceleri oluşan huzursuz bacak sendromu, seğirme ve karıncalanma için özellikle yatmadan önce 10-15 dakikalık yürüme ve bacaklara masaj hastaya iyi gelecektir. Bu durumların Fitness eğitmeni tarafından bilinmesi, Parkinsonu olan hastaların antrene edilmesi öncesi çok önemlidir. Ayrıca Parkinson hastaları Dopamin Agonistleri içeren ilaçlar alırlar. İlaçları almadan hareket etmeleri neredeyse imkansızdır. İlaç kullanımı ve beslenmeye yönelik programlama, egzersiz saatleriyle uyumlu olmalıdır. Aksi halde hastada kusma, baş dönmesi yada hareket dengesizliği oluşabilir. İlaç ve öğün alımına yönelik uygunlukta egzersiz programlama yapılması için Fitness eğitmeninin hastanın doktoru yada diyetisyeniyle iş birliği yapması gerekir. Eğitmen her zaman parkinson hastasının bazıları hareketin ortasında veya hareketin öncesinde dona kalarak durabileceklerini unutmamalıdır. Güvenli eğitim seçeneklerinin belirlenmesinde kişisel antrenörün hastanın özel durumlarını sürekli izleyerek dikkate alınması gerekir.
Tıbbi izinler antrenman öncesi zorunludur. Hasta yada yakınının önceden doktorundan izin alması, Fitness uzmanından aldığı eğitim programının yazılı bir kopyasını doktoruna onaylatmaları çok önemlidir. Şayet hasta yada yakını bu konularda bilgi sahibi değilse eğitmen mutlaka aradaki iletişimi sağlamalı ve doktorla sürekli irtibat içinde olmalıdır.
Kardiyovasküler Antrenman
İlaç tedavisinin bir sonucu olarak, ortostatik hipotansiyon sebepli kardiyovasküler tutulum nedeniyle, öncelikle hastanın sürekli kalp monitörünün takılı olmasını şiddetle tavsiye edilir. Özellikle denge gerektirmeyen makine kullanımını ve hareket sırasında mekanik bozukluk oluşması halinde denge unsuruna bu bozukluğu yansıtmayacak makine tercihi önemlidir. Uygun kardiyovasküler eğitim makinelerinine örnek olarak düşük RPM'de (dakikadaki devir sayısı) yatay bisiklet verilebilir. En çok dopamin kullanımını hızlı hareketler gerektirir bu nedenle hastalar hız gerektiren egzersizlerde sorun yaşarlar. Aqua terapi egzersizlerinde mutlaka hasta düzenli olarak kotrol edilmeli ve denge yüzeyleri desteklenmelidir.
Ağırlık Antrenmanı
Kardiyo eğitiminde olduğu gibi, yavaş/kontrollü hareketler hastalar için idealdir ve
istikrarsızlık sorunları ağırlık makineleri serbest ağırlıklara ve/veya serbest ağırlık gerektiren makinelere tercih edilir. Şaşırtıcı bir şekilde (30-40 yaş altı parkinson tanısı almış olanlar), bazı hareketlerde oldukça güçlü olabilir ancak erken başlangıçlı parkinson hastalarında diğer hareketlerdeki zayıflığın, deneme eksikliğinden kaynaklandığını düşünmemeye dikkat edin - genellikle,
bir kas grubu kötü olsa da, başka bir kas grubu (genellikle karşıt) oldukça iyi olabilir.
Bir eğitmenin hastası için yapabileceği en önemli şey, güvence sağlamaktır. Cesaretlendirme ve empati antrenmanda ana motivasyon öğeleri olacaktır.
Esneklik Antrenmanı
Esneklik antrenmanı, mekanik kısıtlılıkları ortadan kaldırmaya yardımcı olarak yaralanmayı önlemek için kullanılan önemli bir unsurdur. Parkinson hastalarıiçin esneklik antrenmanı hayati önem taşır.
Özellikle,
• hamstringler,
• gluteal kaslar,
• derin spinal kaslar,
• kuadriseps,
• kalça fleksörleri,
• bilekler/eller, boyun ve omuz kasları
mutlaka esnetme antrenmanına eklenmesi gereken bölgelerdir.
Parkinson Hastası için Örnek Egzersiz Şablonu
Tüm vücudu haftada 3-4 kez çalıştıran (tolere edildiği kadar) üç basamaklı bir antrenman hastalara maksimal faydayı sağlayacaktır.
Isınma
Tercih edilen kardiyo ekipmanında 5-10 dakika (potansiyel postural instabilite dikkate alınarak). Örnekler: yaslanmış bisiklet, cross-trainer vb.
Esnetme Tüm beden yavaş, sürekli, statik germe 20 sn esnetme 30 sn dinlenme 2 set boyunca.
Ağırlık Programı
Haftada 3-4 kez tüm vücut, 3-4 set, 10-15 tekrar, (tolere edilen orta ağırlıkla)
Soğuma 10 dakika boyunca ısınma sırasında kullanılan ekipmanın aynısını kullanın.
(kişinin becerisine ve hastalığın seyrine bağlı olarak, denge eğitim programı ekleyebilirsiniz. Bunu eklemeyi seçerseniz, hastanıza bu egzersizlerden önce 5 dakika soğumaya yaptırın yada hastaya göre ağırlık antrenmanından sonra yaptırın.)
KAYNAKÇA
1. ISSA: The Complete Guide 6th Edition.
2. Johns Hopkins Family Health Book. Harper Collins Publishers, NY. 1999.
3. Kandel, Eric R., et al. Principles of Neural Science, 4th Edition. McGraw-Hill Health
Professions Division. 2000.
4. Klaassen, Curtis D., Casarett & Doull’s Toxicology: The Basic Science of Poisons, 6th
Edition. McGraw-Hill Medical Publishing Div. 2001.
5. Leader, Geoffrey and Leader, Lucille, et al. Parkinson’s Disease: The Way Forward.
Denor Press, London, UK. 2001.
6. Oken, Barry S., MD. Complimentary Therapies in Neurology. Parthenon Publishing, NY.
2004.
7. Pearl, Bill. Getting Stronger, 2nd Edition. Shelter Publications, CA. 2003.
8. Ungerleider, Steven, PhD. Mental Training for Peak Performance. Rodale Press, Inc.
Pennsylvania. 1996.
9. UC Berkeley, The Wellness Encyclopedia. Houghton, Mifflin, Boston. 1991.
10. UC Berkeley, The Wellness Encyclopedia of Food and Nutrition. Rebus, New York.
1992.
11. UC Berkeley, The Wellness Guide to Lifelong Fitness. Rebus, New York. 1993.
12. UC Berkeley. The UC Berkeley Wellness Self-Care Handbook. Rebus, New York. 1998.
Comments