Vertebral arter boynunuzun arkası boyunca uzanır ve beyninizi ve omurganızı oksijen açısından zengin kanla besler. Üç doku tabakasından birinde veya daha fazlasında yırtık olduğunda bir diseksiyon (tıpta dokuların, yapıların, cerrahi olarak izole edilmesi, açığa çıkarılmasına denir) oluşur. Kan akışını etkileyebilir ve sizi yaşamı tehdit eden komplikasyonlar için risk altına sokabilir.
Vertebral arter diseksiyonu nedir? Diseksiyon, vertebral arterinizi oluşturan bir veya daha fazla doku katmanındaki yırtıktır. Vertebral arter diseksiyonu, yaşlı erişkinlerde nadir görülen bir inme nedenidir. 45 yaşından küçük kişilerde daha sık görülür. Vertebral arter nedir? Boynunuzun arkasında omurga kemiklerinizin (omurlar) yakınında uzanan iki vertebral arteriniz var. Oksijen açısından zengin kanı beyninize ve omurganıza iletirler. Vertebral arterin üç katmanı vardır: İntima, kan akışına en yakın iç tabaka. Medya, kanın doğru yönde akmasını sağlayan orta tabaka. Adventisya, kan damarı yapısını veren en dış tabaka.
Vertebral arter diseksiyonu sağlığımı nasıl etkiler? Bir diseksiyon ile kan, intima ve medya arasında sıkışır. Hareket etmeyen kan pıhtı oluşturarak kan akışını bozan bir çıkıntı oluşturabilir. Ayrıca arterin şişmesine (genişlemesine) yol açabilir. En şiddetli vakalarda, vertebral arter diseksiyonu inmeye neden olur. İskemik inme, bir pıhtı beyninize kan akışını engelleyecek kadar büyüdüğünde meydana gelir. Pıhtılar ayrıca kopabilir, kan dolaşımınız boyunca ilerleyebilir ve aşağı akıştaki bir arterde sıkışıp kalabilir. Hemorajik inme, bir diseksiyon arter dokusunun üç katmanını da etkilediğinde meydana gelir. Bu, kanın beyninize ulaşmak yerine arterden dışarı akmasına neden olur. Diseksiyon beyninizin içine ulaşırsa, bu beyninizin etrafındaki boşluğa (subaraknoid kanama) veya beynin kendisine kanamaya neden olabilir.
Kimler Risk Altında? Bazı kişilerde aşağıdakiler de dahil olmak üzere belirli sağlık durumlarınız varsa daha yüksek diseksiyon riskiyle karşı karşıya kalabilirsiniz ve vertebral arter diseksiyonu bilinen bir sebep olmadan da meydana gelebilir. Sigara içmek, Kistik medial nekroz, Ehlers-Danlos sendromu, Fibromüsküler displazi, Akciğerlerinizi ve kalbinizi besleyen arterlerde yüksek tansiyon (arteriyel hipertansiyon), Marfan sendromu, Osteogenesis imperfekta, Polikistik böbrek hastalığı ve Vaskülit.
Vertebral arter diseksiyonu için ek risk faktörleri var mı? Yaralanma da diseksiyona neden olabilir. Bu, boynunuzu uzun süre aşırı fleksiyonda (yukarı bakarak) tutarak olabilir. Ani boyun hareketleri ve travma ile de ortaya çıkabilir. Vertebral arter diseksiyonuna yol açabilecek faaliyetler ve diğer durumlar şunları içerir: Araba kazaları, Kayropraktik ayarlama veya derin doku boyun masajı, Burnunu çok sert Sümkürmek, Boynunuzun hiperekstansiyonunun meydana geldiği yerde yoga yapmak, Hapşırma, Kusma, Mücadele yada Ring Sporları ve Ağır ağırlık kaldırma.
Servikal arter diseksiyonu, boynunuzdaki arterlerdeki yırtıkları içerir. Bunlar vertebral ve karotid arterleri içerir. İki şah damarınız ön tarafta boynunuzun her iki yanından geçer. Her iki arterdeki diseksiyon kan akışını bozabilir ve potansiyel olarak felce neden olabilir. Felç geçirme şansınız düşük olasada Vertebral ve karotid arter diseksiyonları iskemik inmelerin %2'sini oluşturur. İskemik inme çoğu zaman ateroskleroza (sigara, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet gibi diğer risk faktörlerinden kaynaklanan arter kalınlaşması) bağlıdır. Bununla birlikte, vertebral arter diseksiyonu, genç ve orta yaşlı erişkinlerde yaygın bir inme nedenidir. Bu yaş grubundaki inme vakalarının %25 kadarı vertebral arter diseksiyonundan kaynaklanmaktadır.
Vertebral arter diseksiyonu nasıl tedavi edilir? Çoğu diseksiyon kendi kendine iyileşir. Kan pıhtılaşması riskini azaltmak için birinci basamak tedavi olarak aspirin veya aspirin benzeri ilaçlar, heparin infüzyonu veya varfarin tabletleri gibi kan sulandırıcı ilaçlar doktorlar tarafından verilir. Diseksiyon beyninize ulaşırsa veya hemorajik inme olursa, kan sulandırıcılar güvenli olmayabilir. Sağlık uzmanınız alternatif tedaviler önerebilir.
Vertebral arter diseksiyonuna dayalı tedavi yaptırdıktan sonra egzersiz yapabilir miyim ?
Hala egzersiz yapabilirsiniz, ancak aşağıdakilerden kaçınmalısınız:
Vücut ağırlığınızın yarısından fazla ağırlık kaldırma,
Kafa Üstü hareketleri,
Yakın temas sporları,
Kiropraktör baş/boyun manipülasyonu,
Boynunuza derin doku masajı,
Paraşütlü atlama yada Scuba dalışı
Ani hızlanma/yavaşlama değişiklikleri olan diğer etkinlikler.
Boyun darbesi yaralanmasına veya boynunuzun uzun süreli hiperekstansiyonuna neden olabilecek herhangi bir faaliyet.
Kaynakça Britt TB, Agarwal S. Vertebral Artery Dissection. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441827/) [Updated 2021 Aug 16]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 8/7/2022.
CADISS Trial Investigators. Antiplatelet treatment compared with anticoagulation treatment for cervical artery dissection (CADISS): a randomised trial. THE Lancet Neurology. April 2015;14 (4): 361-367. Accessed 8/7/2022.
Kurata A, Ohmomo T, Miyasaka Y, et al. Coil Embolization for the Treatment of Ruptured Dissecting Vertebral Aneurysms. (http://www.ajnr.org/content/22/1/11) American Journal of Neuroradiology. January 2001;22 (1): 11-18. Accessed 8/7/2022.
Park KW, Park JS, Hwang SC, et al. Vertebral artery dissection: natural history, clinical features and therapeutic considerations. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2588305/) J Korean Neurosurg Soc. 2008;44(3):109-115. Accessed 8/7/2022.
Strege R, Kiefer R, Herrmann M. Contributing factors to quality of life after vertebral artery dissection: a prospective comparative study. (https://bmcneurol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12883-019-1541-x) BMC Neurology. 2019;19(312). Accessed 8/7/2022.