İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlik Bilimleri Enstitüsü, (Bilişsel Rehabilitasyon Yüksek Lisans) Bilişsel İşlevlerin Temelleri Dersi Final Ödevimi sizlerle paylaşmak isterim. Bu çalışmayı ACE - American Council On Exercise (Amerikan Egzersiz Konsülü) 'den, Senior Fitness Specialist (Geriatrik Fitness Uzmanlığı) ve BHL - Brain Health Trainer (Beyin Sağlığı Eğitmeni ya da Bilişsel Becerilerin Korunumuna Yönelik Uzmanlık Eğitimi de denebilir) kursunu tamamladığım gün paylaşmak istedim. Umarım Tüm okuyanlara faydalı olur. Bu Ödevin yazımında ve Yüksek Lisans derslerinde üstümde emeği olan değerli danışmanım ve öğretmenim Prof. Dr. Lütfü HANOĞLU'na teşekkür ederim. Bu yazı 6 Şubat'ta kaybettiğimiz on binlerce masum ruha adanmıştır.
T.C. İSTANBUL MEDİPOL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİLİŞSEL İŞLEVLERİN TEMELLERİ DERSİ FİNAL ÖDEVİ EGZERSİZ VE BEYİN İLİŞKİSİ FIRAT ÇAĞLAR ERDEM Y1220116 BİLİŞSEL REHABİLİTASYON ANABİLİM DALI DANIŞMAN Prof. Dr. Lütfü HANOĞLU İSTANBUL - 2023
İÇİNDEKİLER 1. ABSTRACT…........................................................................................................ 1 2. ÖZET…..................................................................................................................... 2 3. EGZERSİZ VE BEYİN İLİŞKİSİ................................................................................... 3 3.1. Fiziksel Aktivite, Egzersiz ve Bilişsel Sağlık........................................................ 3 3.2. Nörogenez ve Nöroplastisite ............................................................................ 4 3.3. Bilişsel Rahatsıklıklar ve Egzersiz 3.3.1. Alzheimer ve Egzersiz.................................................................................... 5 3.3.2. Multipl Skleroz ve Egzersiz............................................................................ 6 3.3.3. Parkinson ve Egzersiz.................................................................................... 6 4. SONUÇ...................................................................................................................... 7 5. ÖNERİ…………………………………………………………………………………….................………9 6. KAYNAKÇA...................................................................................................... ……..10
1. ABSTRACT Physical activity played an active role in the emergence of our species, shaped our physiology and was at the center of evolutionary mechanisms. However, the negative health consequences of physical inactivity and poor nutrition have become clear over time, with many studies suggesting that Physical Activity can reverse at least some of the undesirable effects of a sedentary lifestyle, contributing to delaying degenerative pathologies such as brain aging, Alzheimer's Disease, Diabetes and Multiple Sclerosis. has shown. Most importantly, Physical Activity has analgesic and antidepressant effects, improving cognitive processes and memory. In this review, we will try to understand how the potential mechanisms underlying their effects on brain health are modulated by defining Physical Activity and Exercise, and the relationship between Exercise types and the preservation of cognitive reserve. Keywords: Exercise, Physical Activity, Brain Health, Alzheimer's Disease, Cognitive Reserve
2. ÖZET
Fiziksel aktivite, türümüzün varlık sahnesine çıkmasıda aktif rol oynayarak fizyolojimizi şekillendirdi ve evrim mekanizmalarının merkezinde yer aldı. Bununla birlikte, fiziksel inaktivitenin ve kötü beslenmenin sağlık üzerindeki negatif sonuçları zaman içinde netlik kazanmaya başlamış, birçok çalışma Fiziksel Aktivitenin hareketsiz yaşam tarzının istenmeyen etkilerinin en azından bir kısmını tersine çevirebileceğini, beyin yaşlanması, Alzheimer Hastalığı, Diyabet ve Multipl Skleroz gibi dejeneratif patolojileri geciktirmeye katkıda bulunabileceğini göstermiştir. En önemlisi, Fiziksel Aktivite bilişsel süreçleri ve hafızayı geliştiren, analjezik ve antidepresan etkilere sahiptir. Bu derlemede, Fiziksel Aktivite ve Egzersiz tanımları yapılarak beyin sağlığı üzerindeki etkilerinin altında yatan potansiyel mekanizmaların nasıl modüle edildiğini ve Egzersiz türleriyle Bilişsel rezervin korunumu ilişkisini anlamaya çalışacağız.
3. EGZERSİZ VE BEYİN İLİŞKİSİ Sağlığın korunması için düzenli fiziksel aktivite şarttır. Fiziksel inaktiviteyse tam tersine Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından küresel ölümler için en önemli risk faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Fiziksel egzersiz sırasında kalp, kemik, beyin ve iskelet kası fonksiyonlarını olumlu yönde etkileyen farklı büyüme faktörleri, sitokinler ve hormonlar salınır. Fiziksel aktivitenin doku yeniden şekillenmesini uyarabildiği bilinmekte (Maria Theresa Valenti 2020), egzersizin insanlarda ve hayvanlarda beyin fonksiyonları üzerinde yararlı etkileri olduğu (Carlo Maria Di Liegro 2019), yaşa bağlı nörodejeneratif hastalıklarda hafızayı ve öğrenmeyi geliştirebildiği, sinaptik plastisiteyi ve hipokampal nörogenezi desteklediği nörotrofik faktörlerin ekspresyon seviyelerini düzenlediği ve bilişsel işlevi geliştirdiği için egzersiz, beyin rehabilitasyonu ve yeniden şekillenmesi için çok önemlidir. Bu bağlamda öncelikle Fiziksel Aktivite ve Egzersiz kavramlarının tam anlaşılması konuya yönelik araştırmaların detayları hakkında farkındalığımızı yükseltecektir. 3.1. Fiziksel Aktivite, Egzersiz ve Bilişsel Sağlık Fiziksel aktivite, iskelet kasları vasıtasıyla vücudun hareket etmesi yoluyla herhangi bir amaca bağlı olmaksızın enerji harcamasıdır. Fiziksel aktivite, çalışmaların özelliklerine göre farklılıklar gösterebilir, Aerobik ya da Anaerobik enerji yolaklarını belli akut değişkenleri manipüle ederek aktif edebilir. Egzersiz, Fiziksel Aktiviteye nazaran planlı ve programlı olarak gerçekleştirilen, Fiziksel Fitness parametrelerinin bir veya daha fazla ögesini geliştirmeye ya da korumaya yönelik yapılan, akut değişkenleri planlı ve amaçlı tekrara dayalı hareketleri içerir. Bireysel sağlık durumu, egzersiz reçetelendirilmesi kuralları ve egzersiz kalitesini mevcut bilimsel kanıtlardan elde edilen kardiyorespiratuar (aerobik) kondisyon, kas kuvveti ve dayanıklılığı, esneklik, vücut kompozisyonu ve nöromotor kondisyonu hedefleyen egzersiz teknikleri kullanılır. Bir egzersiz programında nöral, nöromusküler ve musküler verimliliği manipüle ederek farklı hareket paternleri eklemek çoklu disiplin odaklar ve konu başlıklarından yararlanarak gerçekleşmektedir. Fiziksel Fitness (egzersiz tekniği kapsamında) ve aktivite, nörodejeneratif hastalıklara karşı önemli bir rol oynayan bilişsel rezervleri aktif eden bilişsel stimülasyondan çalışmaları ve bilişsel egzersizler, travma, hafif bilişsel bozulma ve depresyon gibi hasar görmüş bilişsel fonksiyonları onarmakla ilgili bilişsel rehabilitasyon aktivitelerinden farklıdır. Bilişsel stimülasyon, bilişsel bozulma riskini azaltmak ya da geciktirmek için yapılan aktivitelerken bilişsel egzersizler bilişsel performansı en iyi hale getirmeyi amaçlayan beceri kümelerini aktif etmeyi hedefler. Fiziksel Aktivite, farklı disiplinler aracılığıyla planlanarak düzenli egzersizler halinde yapıldığında, yaşlanma, Parkinson hastalığı, Alzheimer demansı, iskemik inme ve kafa ve omurilik yaralanması gibi birçok nörolojik bozukluğun ilerlemesine katkıda bulunan oksidatif stresi azalttığı ve antiinflamatuar etkileri olduğu için kan-beyin bariyeri geçirgenliğini azalttığını gösteren kanıtlar vardır (Ismael Martínez-Guardado 2022). Ayrıca Egzersizin insanlarda ve hayvanlarda beyin fonksiyonları üzerinde yararlı etkileri olduğu, yaşa bağlı nörodejeneratif hastalıklarda hafızayı ve öğrenmeyi geliştirdiği, hayvan modellerinde, fiziksel egzersiz epigenetiği düzenlediği, sinaptik plastisiteyi ve hipokampal nörogenezi desteklediği, nörotrofik faktörlerin ekspresyon seviyelerini düzenlediği ve bilişsel işlevi geliştirerek, beyin rehabilitasyonu ve yeniden şekillenmesi için çok olumlu etkiler yaratması nörolojik hastalıklar için ilaçsız bir tedavi olarak kullanılabileceği yönündeki fikirleri desteklemektedir (Juan Liang 2021). 3.2. Nörogenez ve Nöroplastisite Nörogenez ya da nörojenez, sinir kök hücrelerinden, sinir sistemi hücrelerinin yani nöronların üretilme sürecidir. Süngerler ve placozoalar haricinde tüm hayvan türlerinde görülür. Nörogenez embriyonik gelişim sırasında en yüksek aktiviteyi gösterir ve organizmanın tüm nöronlarının üretilmesinden sorumludur. Fiziksel egzersiz ve beyin arasındaki bağlantı uzun süredir araştırılmakta, nörojenez ve bilişsel işlev üzerinde önemli bir rol oynadığını gösteren kanıtlar, öncelikle aerobik egzersizi inceleyen araştırmalara dayanmaktadır (Tavor Ben-Zeev 2022). Nöroplastisite, sinir sisteminin yapısını, işlevini ve bağlantılarını yeniden yapılandırarak iç veya dış uyaranlara cevap verme kabiliyetidir. Nöroplastisite, moleküler yapıdan hücresel yapıya, sistemlere, davranışlara kadar pek çok düzeyde tanımlanabilir. Son yıllarda klinik açıdan ağrı, depresyon, şizofreni gibi zihinsel bozukluklar, merkezi sinir sistemi yaralanması, inme, Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklar, alkol bağımlılığı, pediatrik / gelişimsel bozukluklar, yaşlanma gibi pek çok faktörün nöroplastisite üzerine etkileri, etki mekanizmaları ve nöroplastisitenin terapötik etkileri üzerine çok sayıda araştırmalar yapılmıştır. Egzersizin nöroplastisite, nörodejeneratif hastalıklar ile zihinsel gelişim, öğrenme ve davranış gibi kognitif fonksiyonlar üzerine olan etkileri hem insanlarda hem de hayvanlarda yapılan birçok çalışmada gösterilmiştir (Osman Özocak 2019). Egzersiz, beyin plastisitesini destekleyen ve sürdüren moleküler ve hücresel basamakları aktive eden, basit ve yaygın olarak uygulanan bir davranıştır (Cotman CW 2002). Beynin, bir hasar sonrasında kendini iyileştirme yeteneğinin olmadığı düşüncesi yapılan güncel çalışmalar sonrasında değişmiş, egzersiz sonrasında artan metabolizma ve gen ekspresyonu ile nörogenez görüldüğü, bu aşamada beyin plastisitesinin devreye girdiği bilinmektedir (Matheus Santos de Sousa Fernandes 2020). Sinir sisteminin en esnek / aktif olduğu zamanlar erken dönemler olduğu düşünülmesine rağmen, bu özelliğin yaşam boyu korunduğu belirlenmiştir (John GR 2015).
3.3. Bilişsel Rahatsıklıklar ve Egzersiz 3.3.1. Alzheimer ve Egzersiz Düzenli fiziksel egzersizin, Alzheimer hastalığının patogenezinde yer alan geleneksel kardiyovasküler risk faktörleri (örn. azalmış damar akışı, diyabet) için yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Egzersiz ayrıca, egzersizle indüklenen metabolik faktörler (örneğin, keton cisimleri, laktat) ve kas kaynaklı miyokinlerdeki (katepsin-B, irisin) artışlar yoluyla nörojenezi destekler bu da beyinden türetilen nörotrofik faktör gibi nörotrofinlerin üretimini uyarır. Düzenli egzersiz, anti-enflamatuar etkiler gösterir ve beyin redoks durumunu iyileştirir, böylece Alzheimer hastalığının patofizyolojik özelliklerini (örn., amiloid-β birikimi) iyileştirir. Fiziksel egzersiz, Alzheimer hastalığının riskini ve ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilecek farklı yollarla sayısız fayda sağlayabilir (Pedro L Valenzuela 2020). Randomize kontrollü çalışmalardan elde edilen orta düzeyde kanıt, orta ila yüksek yoğunluklu egzersizle akademik başarıdaki performans, hafıza ve yürütme işlevini ölçenler gibi nöropsikolojik testler dahil olmak üzere bilişteki gelişmeler arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Güçlü kanıtlar, orta ila yüksek yoğunluklu egzersizin akut etkilerinin rejenerasyona, egzersiz sonrası iyileşme sonrası dönemde biliş için geçici yararları olduğunu göstermektedir. Güçlü kanıtlar, daha fazla miktarda egzersizin, Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere bilişsel bozulma gelişme riskinin azalmasıyla ilişkili olduğunu göstermektedir (Kirk I Erickson 2019). 3.3.2. Multipl Skleroz ve Egzersiz Tarihsel olarak multipl skleroz hastalarına yorgunluk gibi semptomları azaltmak için fiziksel aktiviteden kaçınmaları tavsiye edilirken, şimdi aktif kalmaları ve egzersiz programlarına katılmaları teşvik edilmektedir. Bununla birlikte, egzersizin yalnızca fiziksel fitness öğelerini değil aynı zamanda biliş ve zihinsel sağlığı da artırdığına dair kapsamlı bir güncel literatüre bulunmaktadır. Egzersizin beyindeki işlevsel ve yapısal değişiklikler üzerindeki etkisini ve mekanizmalar; gelişmiş konektom, nöroproteksiyon, nörogenez, oligodendrogenez ve remiyelinizasyon dahil beyni koruduğu ve onardığı multipl skleroz (MS) hayvan modellerinden elde edilen kanıtlar ve klinik çalışmalarından destekleyici veriler ışığında desteklenektedir (Brian M Lozinski 2020). 3.3.3. Parkinson ve Egzersiz Parkinson hastalığı, şu anda sadece semptomatik tedavisi olan nörodejeneratif bir hastalıktır. Son on yılda, Parkinson hastalığında nöroprotektif bir mekanizma olarak fiziksel egzersizin araştırılmasına ilgi artmıştır. Hayvan çalışmaları, egzersizin aslında nöroplastik değişikliklere neden olabileceğini öne sürmüş, ancak insanlara yönelik kanıtlar hala yeterszidir. Daha önce Parkinson Hastalığı olan insanlarda egzersize bağlı nöroplastisite hakkında bir avuç inceleme rapor edilmiş, buların çok azı sistematik olmakla birlikte, hem hayvanlar hem de insanlar üzerinde karışık çalışmalar yapılmış yada yalnızca bir nöroplastik sonuca odaklanılmıştır. Hanna Johansson ve arkadaşlarının nöroplastisiteyi değerlendirmenin farklı yöntemlerini de dahil ettiği araştırma insanlar üzerinde yayınlanan çalışmaların sistematik bir incelemesini ve metasentezini yaparak, çeşitli fiziksel egzersiz biçimlerinin çeşitli nöroplastisite belirteçlerinde değişikliklere yol açabileceğini göstermektedir. (Hanna Johansson 2020). 4. SONUÇ Egzersizin nöroplastisiteyi geliştirdiği, nörogenez, anjiogenez, LTP’yi (Long-term potentiation sinaptik plastisite modeli) arttırarak bilişsel, duyusal ve davranışsal fonksiyonları iyileştirdiği, gelişen nöroplastisite ile birlikte nörodejeneratif, nöropsikiyatrik, kardyovasküler rahatsızlıkların, sedanter yaşamın getirdiği diğer komplikasyonların önlenmesi ve ya azaltılmasında, ayrıca yaşlanmanın geciktirilmesinde (egzersizin) tartışmasız önemli yerinin olduğu, Parkinson hastalığı, kronik stres, tiroid bozuklukları ve uyku yoksunluğu dahil olmak üzere çeşitli beyin bozukluklarını önlediği, antioksidan kapasiteyi güçlendirdiği, oksidatif stresi azalttığı ve antiinflamatuar etkileri olduğu için kan-beyin bariyeri geçirgenliğini azalttığı (Marta A Małkiewicz 2019) ve yukarıda belirtilen tüm (hastalıklara neden) konu başlıklarında bilişsel esenlik sağladığı görülmekle birlikte, spor ve egzersiz biliminde yorgunluk, egzersiz sırasındaki performans üzerinde önemli etkileri olan anlaşılması zor bir kavramdır. Egzersize bağlı zihinsel yorgunluk kavramı için, egzersiz performansının akut olarak periferik ve merkezi yorgunluk nedenli bozulması olarak iki ayrı başlık altında değerlendirilebilinir. Zihinsel yorgunluk, bilişsel performansı ve egzersiz performansını azaltma potansiyeline sahip uzun süreli eforun neden olduğu biyo-psikobiyolojik bir durum olarak da değerlendirilir. Son çalışmalar, beyin katekolaminlerinin, dayanıklılık egzersizi sırasında yorgunluğun başlamasına dahil olduğuna dair net göstergeler vermiştir. Noradrenerjik nörotransmiter sisteminin merkezi yorgunluğu hızlandırdığını gösteren kanıtlar sağlanmıştır; bu, algılanan eforun derecelendirilmesinde daha hızlı bir artış oranıyla örtüşen bir bulgudur. Beyin nörotransmisyonunun da zihinsel yorgunlukta önemli bir rol oynadığı ileri sürülmektedir. Prefrontal korteks ve anterior singulat korteks gibi birçok beyin bölgesinde ki bu değişikliklerin toplamı, zihinsel olarak yorgun bir kişide dayanıklılık performansındaki bozulmayı açıklayabilir (Roman Meeusen 2020). Bu derlemeye dahil edilen çalışmaların çoğu, (bahse konu tüm bilişsel rahatsızıkları kapsayan şekliyle) patoloji geliştirme riski taşıyan veya halihazırda hastalığı olan hastalarda fiziksel egzersizin biliş ve serebral yapısal-fonksiyonel değişiklikler üzerindeki etkisini bilmemize izin vermiyor. Muhtemel bir faydalı etkiyi ekarte edemeden, bu ilişki hakkında daha iyi bilgi sahibi olmayı sağlayan daha iyi bir tasarım ve metodolojik titizlik ile daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğu, fiziksel egzersizin, özellikle beyin kaynaklı nörotrofik faktör, fonksiyonel bağlantı, bazal ganglionlar ve hipokampustaki değişiklikler yoluyla insanlarda beyin plastisitesini geliştirdiğini bulsa da, birçok cevaplanmamış sorunun var olduğu, nörotrofik faktörlerin ve diğerlerinin rolü de dahil olmak üzere egzersizin faydalı etkilerinin olası mekanizmaları da tartışılması gerektiği, Akut ve kronik fiziksel egzersizlerin, periferik beyin kaynaklı nörotrofik faktörlerin düzeylerini artırarak kognitif bozukluğu iyileştirebildiği, aerobik egzersizler ve daha uzun süreli egzersizlerin faydalı olduğu ve bulguların ayrıca bahse konu bilişsel bozukluğu olan hastalarda, egzersizin etkisini değerlendirmek için uygun bir biyobelirteç olabileceğini düşündürmektedir. (Hong Huang 2021). 5. ÖNERİ
Derlemeye konu önerim, Bilişsel Rezerv ve Egzersiz ilişikisini olumlu etkilecek, pozitif nöroplastisite, egzersize yönelik dayanıklılıkta, fonksiyonel kapasitede, hızda ve güçte, artışın yanı sıra anksiyete ve depresyonda iyileşme sağlayacak aerobik egzersiz ve tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyonun olumlu etkilerinden esinlenerek, (sağlık durumu elverişli kişi / gruplar üstünde) yüksek yoğunluklu aralıklı egzersiz metodunun transkraniyal manyetik stimülasyon yöntemiyle birlikte uygulanmasıdır.
Çeşitli psikiyatrik ve nörolojik bozuklukların etiyolojisi kısmen nöroplastisitedeki bozukluklara bağlanabilir. Nöroplastisiteyi uyarmak için yeni yöntemler geliştirmek, bu uyumsuz etkileri dengelemek ve semptomolojileri hafifletmek için umut verici bir önleyici tedavi yaklaşımı olabilir. Nöroplastisite üzerinde doğrudan etkileri olan ve farmakolojik olmayan aerobik egzersiz ve tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyonlar, nöroplastisite üzerinde geniş bir etkiye sahip olan moleküler ve hücresel düzeyde çok sayıda nörotrofik mekanizmanın teşvikiyle (oksidatif egzersizler) ve belirli beyin ağlarının sinaptik etkinliğini ve bağlantısını modüle etme kapasitesine sahip, invaziv olmayan bir beyin stimülasyonu biçimidir (TMS). Transkraniyal Manyetik Stimülasyonun, parkinson hastalığında yürüyüş eğitimini teşvik ettiği (Chloe Lau-Ha Chung 2020), Fibromiyaljili Kadınlarda Yüksek Frekanslı Transkraniyal Manyetik Stimülasyon ve Fiziksel Egzersizin Etkinliğinin olumlu sonuçları (Ruth Izquierdo-Alventosa 2021), Sağlık ve hastalıkta beyin fonksiyonunu iyileştirmek için aerobik egzersiz ve tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyonu birleştirerek olumlu sonuçların görüntülenmesi (Joshua Hendrikse 2017), Yüksek Yoğunluklu Aralıklı Egzersizlerin’de (HIIT) sağlıklı, fazla kilolu ve obez ergenlerde kardiyorespiratuar zindeliği iyileştirmeye olumlu etkilerinin (Rhona Martin-Smith 2020), Transkraniyal Manyetik Stimülasyonla birlikte kullanılarak her iki yöntemin sahip olduğu moleküler ve hücresel etki düzeyine çok sayıda nörotrofik mekanizmanın eşlik edeceği fikrini doğurmaktadır. Bilişsel Rezervin korunumu, Alzheimer, MS ve Parkinson hastalıklarının nagatif etkilerinin Yüksek Yoğunluklu Aralıklı Egzersizlerin olası pozitif etkileriyle seyri bu önerinin merkezindeki araştırma konusu olarak, literatürdeki verilere katkı sağlamak amacıyla multidisipliner bir çalışmayla yürütülmelidir.
6. KAYNAKÇA
Brian M Lozinski, V Wee Yong. 2020. PubMed. 30 Ekim. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33124511/.
Carlo Maria Di Liegro, Gabriella Schiera, Patrizia Proia, İtalya Di Liegro. 2019. PubMed. 17 Eylül. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31533339/.
Chloe Lau-Ha Chung, Margaret Kit-Yi Mak, Mark Hallett. 2020. PubMed. 8 Eylül. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32827221/.
Cotman CW, Berchtold NC. 2002. «Exercise: A Behavioral Intervention to Enhance Brain Health and Plasticity.» Trends in Neurosciences. içinde, 295-301.
Hanna Johansson, Maria Hagströmer, Wilhelmus JA Grooten, Erika Franzén. 2020. PubMed. 5 Mart. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32256559/.
Hong Huang, Wenyang Li, Zheng Qin, hui shen, Xiaomeng Li, wei wang. 2021. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33998558/.
Ismael Martínez-Guardado, Silvia Arboleya, Francisco Javier Grijota, Aleksandra Kaliszewska, Miguel Gueimonde, Natalia Arias. 2022. PubMed. 25 mart. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35408972/.
John GR, Laitman BM. 2015. « Understanding How Exercise Promotes Cognitive Integrity in the Aging Brain Plos Biology.» 1-6.
Joshua Hendrikse, Aaron Kandola, James Coxon, Nigel Rogasch, Murat Yücel. 2017. PubMed. 23 Eylül. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28951250/.
Juan Liang, Huiqing Wang, Yan Zeng, Yi Qu, Qian Liu, Fengyan Zhao, Jianan Duan, Yin Jiang, Shiping Li, Junjie Ying, Jinhui Li, Dezhi Mu. 2021. Pubmed. 15 Şubat. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33583156/.
Kirk I Erickson, Charles Hillman, Chelsea M Stillman, Rachel M Ballard, Bonny Bloodgood, David E Conroy, Richard Macko, David X Marquez, Steven J Petruzzello, Kenneth E Powell. 2019. PubMed. Haziran. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31095081/.
Maria Theresa Valenti, Luca Dalle Carbonare, Gianluigi Dorelli, Monica Mottes. 2020. PubMed. 16 Şubat. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31832933/.
Marta A Małkiewicz, Arkadiusz Szarmach, Agnieszka Sabisz, Wiesław J Cubała, Edyta Szurowska, Pawel J Winklewsk. 2019. PubMed. 24 Ocak. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30678702/.
Matheus Santos de Sousa Fernandes, Tayrine Figueira Ordonio, Gabriela Carvalho Jurema Santos, Lucas Eduardo R Santos, Camila Tenório Calazans, Dayane Aparecida Gomes, Tony Meireles Santos. 2020. PubMed. 14 12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33414823/.
Osman Özocak, Seda Gündüz Başçıl, Asuman Gölgeli. 2019. Journal of Duzce University Health Sciences Institute / J DU Health Sci Inst. 1 Eylül. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/638525.
Pedro L Valenzuela, Adrián Castillo-García, Javier Morales, Pedro de la Villa, Harald Hampel, Enzo Emanuele, Simone Lista, Alejandro Lucia. 2020. PubMed. 17 Haziran. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32561386/.
Rhona Martin-Smith, Ashley Cox, Duncan S Buchan, Julien S Baker, Fergal Grace, Nicholas Sculthorpe. 2020. PubMed. 24 Nisan. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32344773/.
Roman Meeusen, Jeroen Van Cutsem, Bart Roelands. 2020. PubMed. 20 Nisan. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32176398/.
Ruth Izquierdo-Alventosa, Marta Inglés, Sara Cortés-Amador, Lucia Gimeno-Mallench, Núria Sempere-Rubio, Pilar Serra-Añó. 2021. PubMed. 1 Ekim. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34216139/.
Tavor Ben-Zeev, Yehuda Shoenfeld, Jay R. Hoffman. 2022. PubMed. 24 ağustos. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35971998/.
Comments